Katedra Kultury Słowian Wschodnich IFWsch.

13 maja doktor Bartosz Gołąbek z Katerdy Kultury Słowian Wschodnich IFW UJ, wziął udział w seminarium naukowym w Zakładzie Historii Literatury Rosyjskiej Instytutu Filologii Wschodniosłowiańskiej Uniwersytetu Śląskiego, na którym wystąpił z tezami referatu pt. Sowiecka Armenia Wasilija Grossmana - geopoetyka socrealizmu.  

Organizatorów seminarium interesuje kolonialny dyskurs w imperium rosyjskim oraz wsparcie, jakiego udzielali mu — i nadal udzielają — pisarze rosyjscy. To oni właśnie, mniej lub bardziej świadomie, współtworzyli wartościujące przedstawienia podległych Rosji narodów i kultur oraz ustalali relacje między centrum a peryferiami. Jak udowodniła Ewa Thompson, imperialna aktywność Rosji, zarówno carskiej, jak też radzieckiej, była przedsięwzięciem analogicznym do zachodniego kolonializmu, choć opierała się na innej strategii geograficznej. Zamiast poszukiwać nowych posiadłości na odległych kontynentach, z dala od swoich granic, Rosja zajmowała terytoria bezpośrednio do niej przylegające.

Powyższe tezy, sformułowane przez gospodarzy seminarium - doktora Andrzeja Polaka oraz profesora Piotra Fasta,  stały się fundamentem bogatej we wzajemne inspiracje dyskusji, w której udział wzięli zaproszeni specjalnie na to spotkanie badacze problematyki rosyjskiej i ukraińskiej z całego kraju.

Spotkanie otworzył referat profesora Andrzeja de Lazari z Uniwersytetu Łódzkiego na temat Tożsamości Rosjan po aneksji Krymu.  Myśl przewodnia wystąpienia łódzkiego znawcy Rosji, który przedstawił twórczość karykaturzysty Siergieja Jołkina, dobrze korespondowała z tezami, które wygłosił na Spotkaniu Wschodnim w Krakowie w maju 2014 roku rosyjski pisarz Dmitrij Bykow, a także ideą o swoistej wewnętrznej kolonizacji rosyjskiego społeczeństwa, o których mówił z kolei Wiktor Jerofiejew w wywiadzie udzielonym Grzegorzowi Przebindzie. Poruszone w wystąpieniu Andrzeja de Lazari zagadnienia uzmysłowiły fakt pogłębiania się kulturowego rozdźwięku między elitą i władzą w Rosji po aneksji Krymu, a także pobudziły uczestników do refleksji także na temat polskiej bieżącej sytuacji społecznej i ideologicznej.

W kolejnych prezentacjach, dr hab. Agnieszki Matusiak (prof. UWr), dr hab. Izabeli Kowalskiej-Paszt (prof. US) oraz piszącego te słowa, uczestników dyskusji zajęły tematy związane z ukraińską hybrydowością kulturową, której wyrazem jest dwujęzyczność jej kultury, a także kwestie zainteresowania  rosyjskich pisarzy Armenią i jej szczególnym statusem w kontekście literackiej teorii i praktyki kolonialnej i postkolonialnej. W przypadku ukraińskim, wyjątkowo interesująca z punktu widzenia współczesnej rusycystyki jest umiejętna i trafna diagnoza dotycząca przynależności kulturowej pisarza ukraińskiego który często tworzy w języku rosyjskim, lecz w oparciu o swój indywidualny, ukraiński kod kultury i tożsamości.

Następna część spotkania, podczas którego wystąpili dr hab. Elżbieta Tyszkowska-Kasprzak (UWr),  dr Andrzej Polak (UŚ), mgr Joanna Jastrzębska (UAM), skupiła uwagę uczestników seminarium na badaniach tekstów współczesnych rosyjskich pisarzy oraz polskich reportażystów. Okazuje się, że tak w przypadku Gruzji, Polski, jak i Czeczenii można mówić o podobnych, wspólnych emocjach wyrażanych w dyskursie literackim czy to ze strony siły "kolonizującej", czy to ze strony przedstawicieli kultury przestrzeni zależnej. Teksty, wygłoszone tezy i wymiana myśli zapewne po raz kolejny uzmysłowiły seminarzystom, iż literacki dyskurs postzależnościowy to zjawisko skomplikowane, wymagające zastosowania szerokiego spektrum literaturoznawczych narzędzi badawczych uzupełnionych o elementy humanistycznych badań interdyscyplinarnych. Podsumowaniem dyskusji stała się prezentacja dr Justyny Pisarskiej (UŚ), która omówiła tezy zawarte w angielskim tekście Wiaczesława Morozowa  pt. Russia's Postcolonial Identity. A Subaltern Empire in a Eurocentric World (Palgrave Macmillan, 2015).

Każde, z założenia krótkich  wystąpień, zwieńczone było interesującą dyskusją, podsumowaniem, a często rozwinięciem i uzupełnieniami wypływającymi ze strony seminarzystów.  Taką wygodną i efektywną formułę spotkania umożliwiła słuszna jak się okazuje i sprawdzona koncepcja organizatorów, którzy zgromadzili i udostępnili uczestnikom spotkania  teksty bądź tezy wystąpień jeszcze przed seminarium w Sosnowcu.

W spotkaniu, obok gości i licznie zgromadzonych badaczy z Zakładu Literatury Rosyjskiej IFWSCH UŚ, udział wzięła także profesor Natalia Pylypiuk z Uniwersytetu Alberta w kanadyjskim Edmonton, znawczyni kultury i literatury ukraińskiej. Jej głos w debacie, eksponujący nieco odmienną perspektywę badawczą i metodologiczną niż ten reprezentowany przez środowisko polskich analityków, stał się dla wszystkich ciekawym uzupełnieniem w szerokim wachlarzu zagadnień związanych z badaniami postkolonialnymi.

Atmosfera spotkania sprzyjała także szerszej refleksji na temat polskiej rusycystyki i programów studiów rusycystycznych, co było również dobrą okazją do podkreślenia celowości odrodzenia i aktywizacji Polskiego Towarzystwa Rusycystycznego, współorganizatora tego seminarium.

Gospodarze zapowiedzieli kontynuację seminariów o takim formacie, a kolejne ma się odbyć już w październiku bieżącego roku.

Bartosz Gołąbek

Program seminarium - 13 maja 2016 roku.

Sprawozdanie na stronie IFW Uniwersytetu Śląskiego